ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ

Κωδικός Τεκμηρίου
000217407

Τύπος ψηφιακού αρχείου
Βίντεο

Τίτλος
ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ:Η ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ ΤΗΣ ΧΟΥΝΤΑΣ

Χρονολογία Παραγωγής
1982

Ημερομηνία Πρώτης Προβολής
17/11/1982

Σκοπός
ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ

Είδος
ΜΟΝΟΘΕΜΑΤΙΚΟ / ΟΧΙ-ΜΥΘΟΠΛΑΣΙΑ

Χαρακτηρισμός
ΣΕΙΡΑ

Κατηγορία
ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ (ΙΣΤΟΡΙΚΟ, ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ)

Περίληψη
Το επεισόδιο της σειράς ντοκιμαντέρ παρουσιάζει τα βασικά χαρακτηριστικά της προπαγάνδας του καθεστώτος της 21ης Απριλίου, αλλά και τις αντιδράσεις σε αυτή από ανθρώπους του πνεύματος και των τεχνών. Ο καθηγητής πανεπιστημίου, ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΑΡΩΝΙΤΗΣ, ο δημοσιογράφος ΓΙΩΡΓΟΣ ΡΩΜΑΙΟΣ, ο καθηγητής συνταγματικού δικαίου, ΑΡΙΣΤΟΒΟΥΛΟΣ ΜΑΝΕΣΗΣ, η τεχνοκριτικός ΕΛΕΝΗ ΒΑΚΑΛΟ και κριτικός κινηματογράφου ΒΑΣΙΛΗΣ ΡΑΦΑΗΛΙΔΗΣ αναλύουν τις μεθόδους και τους κεντρικούς άξονες λειτουργίας των προπαγανδιστικών εργαλείων της χούντας των συνταγματαρχών από την προληπτική λογοκρισία μέχρι τον έλεγχο των εκδόσεων, των εφημερίδων, των εικαστικών τεχνών, του πολιτειακού ζητήματος και της τηλεοπτικής και κινηματογραφικής παραγωγής.

Περιγραφή Περιεχομένου
Σε αυτό το επεισόδιο της σειράς ντοκιμαντέρ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ παρουσιάζονται οι προπαγανδιστικές πρακτικές του καθεστώτος των συνταγματαρχών αλλά και οι αντιδράσεις σε αυτές. Διακεκριμένοι άνθρωποι του πνεύματος και των τεχνών μιλούν αφενός για την προπαγάνδα της χούντας, αφετέρου για τον τρόπο με τον οποίο συγκροτήθηκε ένας αντιθετικός λόγος στο κυρίαρχο ιδεολογικό πλαίσιο που προσπάθησε να καθιερώσει η δικτατορία.
Ο καθηγητής πανεπιστημίου ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΑΡΩΝΙΤΗΣ μιλάει για τον τρόπο που χρησιμοποίησε η χούντα το λόγο σε συνδυασμό και με την χρήση των τηλεοπτικών μέσων για πρώτη φορά. Με αφορμή αποσπάσματα από λόγους του ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ αποδομείται ο προφορικός λόγος ως ψεύδο- τελετουργικός καθαρευουσιάνικος, μεσσιανικός στον τόνο του, χειμαρρώδης και τελικά ασυνάρτητος. Υπογραμμίζεται η επιμονή στη χρήση αφελών ή εξευτελισμένων μεταφορών όπως η μεταφορά του ασθενούς με το γύψο, αλλά και εκείνη του πλοίου και του κυβερνήτη. Γίνεται επίσης λόγος για την μαγικού τύπου ρητορεία των συνταγματαρχών, όπου ο λόγος διαλύει το περιεχόμενο, ο ήχος του λόγου επιχειρεί να είναι καθηλωτικός και τελικά διαλυτικός της λογικής των θεατών/ακροατών. Ο Δ. ΜΑΡΩΝΙΤΗΣ περιγράφει τους περιορισμούς έκφρασης που επιβλήθηκαν στους συγγραφείς αλλά και γενικότερα σε όσους συνελήφθησαν από το καθεστώς. Μιλάει επίσης για τις σχέσεις και τα όρια των λόγων και των πράξεων και το πρόβλημα του λόγου ως μέσο εκτόνωσης ή προετοιμασίας της πολιτικής πράξης. Ο ΜΑΡΩΝΙΤΗΣ θεωρεί ότι η πιο έντιμη απάντηση στο λόγο της δικτατορίας ήταν να εντοπιστούν τα όρια του λόγου, να εξηγήσουν δηλαδή ότι ο λόγος μπορεί να προετοιμάζει την πολιτική πράξη, αλλά δεν ταυτίζεται με αυτή. Εξηγεί ότι άνθρωποι ενεργοποιήθηκαν απέναντι στη χούντα όπως μόνο κατά την γερμανική Κατοχή, και ξεχωρίζει τη μετάφραση από τον ΠΑΥΛΟ Ζάννα του πολύτομου μυθιστόρηματος του ΠΡΟΥΣΤ «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο» ως απάντηση στη γλωσσική απαιδευσία και στην έλλειψη κάθε πολιτιστικού ήθους που προέβαλλε η χούντα.
Με τη σειρά του ο ΠΑΥΛΟΣ ΖΑΝΝΑΣ περιγράφει την αρχική σιωπή των πνευματικών ανθρώπων στην προληπτική λογοκρισία της χούντας, ενώ ακολούθησε η διαμόρφωση ενός καινούριου χώρου στη λογοτεχνία με τις μεταφράσεις έργων με ενδιαφέρον πολιτικό και πολιτιστικό να επιτρέπουν σε δόκιμους λογοτέχνες να επιβιώσουν και να δημιουργήσουν ένα νέο εκδοτικό τοπίο. Περιγράφει πώς και ο ίδιος με την επιμονή και προτροπή του ΣΤΡΑΤΗ ΤΣΙΡΚΑ άρχισε να μεταφράζει το έργο του ΠΡΟΥΣΤ. Αναφέρεται επίσης στις εκδόσεις κατά την περίοδο μετά τη λήξη της προληπτικής λογοκρισίας, σε κείμενά που εξέφραζαν μία αντιθετική θέση ως προς τη δικτατορία παίζοντας στην κόψη του ξυραφιού για να μην συλληφθούν. Έτσι τον Ιούλιο του 1970 εκδίδονται τα «18 κείμενα» και ένα χρόνο αργότερα τα «Νέα κείμενα» και «Νέα κείμενα 2» με συμμετοχή και κρατούμενων συγγραφέων. Υπογραμμίζεται επίσης η μεγάλη σημασία της δήλωσης του ΓΙΩΡΓΟΥ ΣΕΦΕΡΗ αναφορικα με τη χουντα.
Ο δημοσιογράφος ΓΙΩΡΓΟΣ ΡΩΜΑΙΟΣ μιλάει για τη φίμωση του ελληνικού τύπου, τον έλεγχο της τηλεόρασης και του ραδιοφώνου από τη χούντα. Εξηγεί ότι οι εφημερίδες έγραφαν τα ίδια νέα με βάση τις εντολές της αρμόδιας υπηρεσίας του υπουργείου τύπου, περιγράφει μία περίοδο κατευθυνόμενης και ελεγχόμενης δημοσιογραφίας, όπου ωστόσο ξέφευγαν πληροφορίες, λέξεις, φωτογραφίες. Αναφέρεται επίσης στην σκληρότητα του καθεστώτος κατά την πρώτη περίοδο του πραξικοπήματος με το παράδειγμα του περιοδικού Εικόνες. Ο Γ. ΡΩΜΑΙΟΣ σημειώνει ότι παρόλα αυτά οι Έλληνες αγόραζαν εφημερίδες γιατί ήταν το μόνο παράθυρο προς τον έξω κόσμο αν και σκοτεινό, αλλά και ότι η περίοδος μετά την προληπτική λογοκρισία δεν ήταν περίοδος ελευθερίας, διότι υπήρχαν συνεχείς παρεμβάσεις ώστε να δημοσιευθεί η άποψη του καθεστώτος με παρατηρήσεις και απειλές προς τους εκδότες. Αναφέρει ωστόσο ότι κατά την περίοδο των γεγονότων του πολυτεχνείου οι εφημερίδες συνέβαλαν στο αντιδικτατορικό κλίμα δημιουργήθηκε.
Η τεχνοκριτικός ΕΛΕΝΗ ΒΑΚΑΛΟ εξηγεί ότι δεν υπήρξε εκμετάλλευση του εικαστικού χώρου από τη χούντα, γιατί δεν καταλάβαιναν τη σημασία της μορφής στις εικαστικές τέχνες. Η άγνοια αυτή έδωσε χώρο σε όλους του καλλιτέχνες, κριτικούς και γκαλερίστες έτσι ώστε να εκμεταλλευτούν την τέχνη ως φορέα μηνυμάτων από τη μορφή μέχρι το σύμβολο και με τρόπο αδύνατο να κατηγορηθούν για υπονόμευση του καθεστώτος. Με αυτό τον τρόπο καθιερώθηκε ένας κώδικας επικοινωνίας με το κοινό το οποίο σταδιακά άρχισε να αντιλαμβάνετια αυτό τον χαρακτήρα της τέχνης.
Ο ΑΡΙΣΤΟΒΟΥΛΟΣ ΜΑΝΕΣΗΣ, καθηγητής Συνταγματικού δικαίου, εξηγεί το σύμπλεγμα της νομιμότητας που χαρακτήριζε τη χούντα, η οποία αφού κατέλυσε κάθε νομιμότητα προσπάθησε να φανεί νόμιμη με κάθε τρόπο. Περιγράφει την προσπάθεια του καθεστώτος να επιδιώξει την συγκατάθεση των πολιτών μέσω του συντάγματος, τη λαϊκή συναίνεση ή τουλάχιστον την ανοχή προς αυτήν. Αναφέρεται στα συντάγματα της δικτατορίας και τον τρόπο που λειτούργησαν χωρίς ποτέ να εφαρμοστούν στο σύνολό τους. Μιλάει και για τη δική του στάση και την ομιλία του στους φοιτητές στη νομική σχολή της Θεσσαλονίκης σε μία από τις πρώτες αντι-δικτατορικές εκδηλώσεις τον Ιανουάριο του 1968.
Ο κριτικός κινηματογράφου, ΒΑΣΙΛΗΣ ΡΑΦΑΗΛΙΔΗΣ αναλύει τη λειτουργία των Επικαίρων της Χούντας ως οπτικοποιημένη προπαγάνδα, με κεντρικό μήνυμα τον αντικομμουνισμό και την ανάγκη να διαμορφώσει ένα μήνυμα εθνικοφροσύνης. Ο Ραφαηλίδης υπογραμμίζει το σύνθημα της πειθαρχημένης και ελεγχόμενης διαβίωσης από το καθεστώς προς τους πολίτες. Το βασικό προπαγανδιστικό μέσο της χούντας εξηγεί ότι είναι οι λόγοι, επίσημοι και ανεπίσημοι και χαρακτηρίζει ως αστεία τα μέσα εμπράγματης προπαγάνδας όπως οι γιορτές πολεμικής αρετής, όπου παρουσιάζεται όλη η ιστορία των Ελλήνων ως μία πορεία που κορυφώνεται στο Γράμμο-Βίτσι. Ο ΡΑΦΑΗΛΙΔΗΣ μιλάει και για την τηλεόραση η οποία ξεκίνησε και διαμορφώθηκε από τη χούντα και στέκεται κυρίως στον τρόπο συγκρότησης του προγράμματος και στο γεγονός ότι ο μεγαλύτερος τηλεοπτικός χρόνος δίνεται στα μη ιδεολογικά θεάματα και κυρίως στο ποδόσφαιρο. Επίσης αναφέρεται σύντομα και στον κινηματογράφο και στις εθνικοπατριωτικές ταινίες που γυρίστηκαν κατά τη διάρκεια της επταετίας.
Κατά τη διάρκεια της εκπομπής προβάλλονται φωτογραφίες, ηχητικά ντοκουμέντα και πρωτοσέλιδα της εποχής, καθώς και αποσπάσματα από ταινίες επικαίρων της επταετίας και κυρίως από ομιλίες του ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ, αλλά και από τις γιορτές πολεμικής αρετής στο Καλλιμάρμαρο στάδιο.

Θεματική Κατηγορία
ΙΣΤΟΡΙΑ

Θεματικοί Όροι
Δικτατορία των Συνταγματαρχών, προπαγάνδα, λογοκρισία, εικαστικές τέχνες, αντιδικτατορικός αγώνας

Αναφορές
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΑΡΩΝΙΤΗΣ, καθηγητής πανεπιστημίου, ΓΙΩΡΓΟΣ ΡΩΜΑΙΟΣ, δημοσιογράφος, ΑΡΙΣΤΟΒΟΥΛΟΣ ΜΑΝΕΣΗΣ, καθηγητής συνταγματικού δικαίου, ΒΑΣΙΛΗΣ ΡΑΦΑΗΛΙΔΗΣ, κριτικός κινηματογράφου, ΕΛΕΝΗ ΒΑΚΑΛΟ, τεχνοκριτικός, ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ, δικτάτορας

Γλώσσα Περιεχομένου
Ελληνική

Δημιουργός
Παραγωγή: ΕΡΤ ΑΕ Εκτέλεση: CINETIC

Συντελεστές
Σκηνοθεσία:ΤΑΚΗΣ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ, Παραγωγός: ΛΑΚΗΣ ΠΑΠΑΣΤΑΘΗΣ, Παραγωγός:ΤΑΚΗΣ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ, Έρευνα:ΤΕΤΑ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ, Διεύθυνση φωτογραφίας: ΓΙΑΝΝΗΣ ΔΑΣΚΑΛΟΘΑΝΑΣΗΣ

Δικαιώματα
ΕΡΤ ΑΕ

Διάρκεια
00:53:09:00

Φυσικά – Τεχνικά Χαρακτηριστικά
Πρωτότυπο Μέσο: ΦΙΛΜ Τύπος: 1-INCH Εικόνα: ΕΓΧΡΩΜΗ, 4:3 Ηχος: ΜΟΝΟΦΩΝΙΚΟΣ

Χρηματοδότηση Ψηφιοποίησης/Τεκμηρίωσης
ΕΡΤ ΑΕ

Τελευταία Ενημέρωση
08/11/2023