ΔΟΜΗΝΙΚΟΣ ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΣ (ΚΑΝΤΙΑ 1541 – ΤΟΛΕΔΟ 1614)

00:01:42:00
Εναλλαγή απεικονίσεων, πανοραμικών πλάνων και τοπίων του ΤΟΛΕΔΟΥ. Ακολουθεί πλάνο σε ζωγραφικό πίνακα, με το φακό να εστιάζει στην υπογραφή του ΔΟΜΗΝΙΚΟΥ ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΥ. Η αφηγήτρια ΝΙΚΗ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗ διαβάζει το Επιτύμβιο Σονέτο του ποιητή ΟΡΤΕΝΣΙΟ ΦΕΛΙΞ ΠΑΡΑΒΙΘΙΝΟ (HORTENSIO FELIX PARAVICINO), αφιερωμένο στον επιστήθιο φίλο του Δ. ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟ.

00:02:29:00
Πλάνα από την εκκλησία του Αγίου Δομήνικου στο ΤΟΛΕΔΟ, όπου θάφτηκε αρχικά ο ΔΟΜΗΝΙΚΟΣ ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΣ. Ο φακός εστιάζει στον επιβλητικό τάφο του καθώς η αφηγήτρια συνεχίζει να διαβάζει το Επιτύμβιο Σονέτο του ποιητή ΟΡΤΕΝΣΙΟ ΦΕΛΙΞ ΠΑΡΑΒΙΘΙΝΟ, με το οποίο αποχαιρετά στις 8 Απριλίου 1614 το φίλο του.

00:03:25:00
Ζωγραφικοί πίνακες του ΔΟΜΗΝΙΚΟΥ ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΥ. Η αφηγήτρια παραθέτει αποσπασματικές πληροφορίες που περιγράφουν το χαρακτήρα του, τις δραστηριότητές του, την τεχνοτροπία του και όλα όσα δημιούργησαν το μύθο γύρω από την καταγωγή, τη ζωή και το έργο του επιφανούς ζωγράφου.

00:05:38:00
Εξωτερικό και εσωτερικό πλάνο χώρου όπου φυλάσσονται κειμήλια του ΔΟΜΗΝΙΚΟΥ ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΥ. Η αφηγήτρια αναφέρεται στην πλούσια «βιβλιογραφία» των διάφορων ερευνητών, ιστορικών και θεωρητικών της τέχνης σχετικά με το βίο και την πολιτεία του ζωγράφου, στην προσπάθειά τους να ερμηνεύσουν την τέχνη του σε όλες της τις εκφάνσεις και εκφράσεις, «βιβλιογραφία» που καλείται να αξιοποιήσει η σειρά των έξι επεισοδίων του ΛΕΥΤΕΡΗ ΧΑΡΩΝΙΤΗ.

00:06:16:00
Εξωτερικό και εσωτερικό πλάνο βιβλιοθήκης-αρχείου. Η αφηγήτρια αναφέρεται σε δύο ιδιόχειρες δηλώσεις του ΔΟΜΗΝΙΚΟΥ ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΥ με χρονολογίες 31 Οκτωβρίου και 4 Νοεμβρίου αντίστοιχα, του 1606, από τις οποίες προκύπτει ότι κατά το έτος αυτό ήταν 65 ετών. Από τις ίδιες ημερομηνίες προκύπτει και η ημερομηνία γέννησής του (1541) και ο τόπος γέννησής του (ο ΧΑΝΔΑΚΑΣ, το σημερινό ΗΡΑΚΛΕΙΟ της ΚΡΗΤΗΣ). Επίσης, γίνεται μνεία στον Βενετσιάνο ιστορικό της τέχνης ΡΟΔΟΛΦΟ ΠΑΛΟΥΚΙΝΙ (RODOLFO PALLUCCHINI) και στο σχολιασμό του σχετικά με τη μία από τις ιδιόχειρες σημειώσεις του Κρητικού καλλιτέχνη.

00:07:00:00
Πλάνα από το Βυζαντινό Μουσείο της ΑΘΗΝΑΣ, όπου φυλάσσεται το έργο του ΔΟΜΗΝΙΚΟΥ ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΥ «Η Κοίμηση της Θεοτόκου», το οποίο ανακάλυψε στον ιερό ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην ΕΡΜΟΥΠΟΛΗ της ΣΥΡΟΥ ο επιμελητής βυζαντινών αρχαιοτήτων ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΣΤΟΡΟΠΟΥΛΟΣ, το 1982. Η αφηγήτρια παραθέτει τις απόψεις του βυζαντινολόγου και ακαδημαϊκού ΜΑΝΩΛΗ ΧΑΤΖΗΔΑΚΗ, ότι συνδυάζει «τρόπους παλαιολόγειους με ιδιαίτερη κλασικίζουσα χάρη», και του Ισπανού μελετητή του έργου του Δ. ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΝΟΥΕΛ ΑΝΔΡΑΔΕ (S. MANUEL PITTA ANDRADE), οι οποίοι αποτελούν σημαντικότατες πηγές πληροφοριών για την καταγωγή και το έργο του Δ. ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΥ.

00:08:21:00
Το έργο του ΔΟΜΗΝΙΚΟΥ ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΥ «Η Κοίμηση της Θεοτόκου». Ο Ισπανός μελετητής ΜΑΝΟΥΕΛ ΑΝΔΡΑΔΕ καταθέτει την άποψή του για το έργο και την προσωπικότητα του ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΥ. Τονίζει την ελληνική του καταγωγή και αναφέρεται στις καταβολές και στις βυζαντινές επιρροές που είχε από την ΕΛΛΑΔΑ, αλλά και στην ταύτιση του ζωγράφου με την πόλη που τόσο θερμά τον φιλοξένησε, το ΤΟΛΕΔΟ.

00:11:09:00
Εναλλαγή πλάνων από χάρτες, χαλκογραφίες, σχέδια και πίνακες και πλάνα από μνημεία του ΧΑΝΔΑΚΑ. Η αφηγήτρια αναφέρεται στην πρώτη περίοδο της Ενετοκρατίας στην ΚΡΗΤΗ, στην απολυταρχική και καταπιεστική ενετική εξουσία στα θέματα της παιδείας και στη μεταστροφή της απέναντι στον κρητικό λαό μετά την εμφάνιση της τουρκικής απειλής, που εκφράστηκε και με μετακίνηση, από το 1204 και μετά, διανοούμενων και καλλιτεχνών από άλλες πόλεις της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ και ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ) στην ΚΡΗΤΗ, αλλά και στην ΙΤΑΛΙΑ, με δημιουργία συντεχνιών ζωγράφων και με επικοινωνία με πόλεις της ΙΤΑΛΙΑΣ.

00:13:32:00
Πλάνα σε απεικονίσεις τυπογραφικών εργαστηρίων και σε βιβλία της αρχαίας ελληνικής και ρωμαϊκής γραμματείας που τυπώνονται σε ιταλικές πόλεις και γίνεται αναφορά στην ανακάλυψη της τυπογραφικής τέχνης, που εξυπηρέτησε την έκδοση ελληνικών κειμένων.

00:14:15:00
Πανοραμικό πλάνο της ΒΕΝΕΤΙΑΣ και εναλλασσόμενα πλάνα σε γλυπτά, μνημεία και πίνακες ζωγραφικής της Αναγέννησης. Η αφηγήτρια αναφέρεται στην περίοδο της Αναγέννησης, κίνημα με ανθρωπιστικό περιεχόμενο που γεννήθηκε στην ΙΤΑΛΙΑ τον 15ο αιώνα από καλλιτέχνες, διανοούμενους, φιλοσόφους και επιστήμονες, που υπήρξε ο αντίποδας στη θεοκρατική αντίληψη της εποχής και στον Μεσαίωνα.

00:15:11:00
Πλάνα σε ιστορικά μνημεία και γλυπτά σε ιταλικές πόλεις. Η αφηγήτρια αναφέρεται στην ιταλική Αναγέννηση και στους θεμελιωτές της αντίληψης της νέας εποχής, ΛΕΟΝΑΡΝΤΟ ΝΤΑ ΒΙΝΤΣΙ (LEONARDO DA VINCI), ΡΑΦΑΗΛ (RAPHAEL SANZIO), ΜΑΝΤΕΝΙΑ (ANDREA MANTEGNA), ΑΡΙΟΣΤΟ (LUDOVICO ARIOSTO), ΚΑΡΠΑΤΣΙΟ (VITORRE CARPACCIO).

00:15:29:00
Πλάνα από την ΚΡΗΤΗ και σε δυτικών επιδράσεων πλούσια αρχοντικά του ΧΑΝΔΑΚΑ. Αναφορά της αφηγήτριας στο διάκοσμό τους: έπιπλα, διακοσμητικά, ζωγραφικά έργα και χαρακτικά των αναγεννησιακών ζωγράφων και Κρητικών καλλιτεχνών, οι οποίοι αξιοποίησαν επαρκώς τα στοιχεία της ανατολικής και της δυτικής παράδοσης.

00:16:05:00
Εσωτερικά πλάνα από βυζαντινό ναό. Η αφηγήτρια αναφέρεται στις καλλιτεχνικές δημιουργίες της κρητικής Αναγέννησης του 16ου και του 17ου αιώνα, που συνδυάζει στοιχεία της παλαιολόγειας βυζαντινής και της ιταλικής παράδοσης, αλλά και της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας και άκμασε στις πόλεις της ΚΡΗΤΗΣ. Στο κοινωνικό και πολιτιστικό αυτό περιβάλλον γεννήθηκε ο ΔΟΜΗΝΙΚΟΣ ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΣ.

00:16:58:00
Πλάνα σε κτίσματα και μνημεία του ΧΑΝΔΑΚΑ μέσα από πίνακες και σχέδια καθώς ο καθηγητής και διευθυντής του Ελληνικού Ινστιτούτου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών της ΒΕΝΕΤΙΑΣ, ΝΙΚΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΗΣ, αναφέρεται στον ΧΑΝΔΑΚΑ και στον πληθυσμό του.

00:17:26:00
Ο καθηγητής και διευθυντής του Ελληνικού Ινστιτούτου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών της ΒΕΝΕΤΙΑΣ ΝΙΚΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΗΣ μιλά για τον αμιγώς ελληνικό πληθυσμό της πόλης του ΧΑΝΔΑΚΑ κάνοντας σύγκριση με άλλες μητροπόλεις του 16ου και 17ου αιώνα, για τους καλλιτέχνες που έδρασαν σε αυτό το πολιτιστικό περιβάλλον (ΔΟΜΗΝΙΚΟΣ ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΣ, ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΧΟΡΤΑΤΣΗΣ, ΒΙΤΣΕΝΤΖΟΣ ΚΟΡΝΑΡΟΣ κ. ά.) συγκρίνοντάς τους με άλλους Ευρωπαίους καλλιτέχνες και για την έκταση του αλφαβητισμού στον ΧΑΝΔΑΚΑ την εποχή εκείνη.

00:20:10:00
Πίνακες ζωγραφικής και εικόνες. Ο καθηγητής και διευθυντής του Ελληνικού Ινστιτούτου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών της ΒΕΝΕΤΙΑΣ ΝΙΚΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΗΣ μιλά για την ανάπτυξη των τεχνών (ζωγραφική, γλυπτική και μουσική) στον ΧΑΝΔΑΚΑ και γενικότερα στην ΚΡΗΤΗ, κέντρο παραγωγής-και εξαγωγής-της βυζαντινής τέχνης την εποχή εκείνη. Υπήρχαν 200 περίπου ζωγράφοι, μεταξύ άλλων οι ΔΟΜΗΝΙΚΟΣ ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΣ, ΜΙΧΑΗΛ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΣ, ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΛΟΝΤΖΑΣ, στο έργο των οποίων εντοπίζεται η «συναίρεση» των βυζαντινών στοιχείων με τη δυτική τεχνοτροπία.

00:22:27:00
Πλάνα σε ορεινή περιοχή και τοπία της ΚΡΗΤΗΣ. Η αφηγήτρια αναφέρεται σε καλλιτέχνες της ύστερης βυζαντινής αγιογραφίας της εποχής του ΔΟΜΗΝΙΚΟΥ ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΥ, στους ΙΩΑΝΝΗ ΓΡΥΠΙΩΤΗ, ΑΝΔΡΕΑ ΚΑΣΟΜΑΤΗ, ΙΩΑΝΝΗ ΤΡΑΒΟΣΧΙΑΔΗ, ΘΕΟΦΑΝΗ και ΣΥΜΕΩΝ ΣΤΡΕΛΙΤΖΑ, ΜΑΡΚΟ ΑΣΤΡΑ, ΓΕΩΡΓΙΟ ΚΛΟΝΤΖΑ κ. ά.

00:22:58:00
Μεταβυζαντινές τοιχογραφίες και αγιογραφίες της εποχής του ΔΟΜΗΝΙΚΟΥ ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΥ. Η αφηγήτρια μιλά για τη βυζαντινή ζωγραφική, που προοικονομεί το κατοπινό ζωγραφικό έργο του ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΥ, που, σύμφωνα με τον καθηγητή ΜΑΝΩΛΗ ΧΑΤΖΗΔΑΚΗ, χρησιμοποιούσε το φως ως αντιρεαλιστικό στοιχείο και ως μη «ενοποιητική δύναμη», προκειμένου να δηλωθεί το ανάγλυφο των μορφών ξεχωριστά, και το χώρο ως αποκλειστικά διασαφητικό στοιχείο. Από τη βυζαντινή ζωγραφική ο ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΣ αποκόμισε «την εκφραστική δύναμη του “ύφους”» και τις παραμορφώσεις του.

00:26:07:00
Το ύστερο ζωγραφικό έργο του ΔΟΜΗΝΙΚΟΥ ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΥ «Λαοκόων» (National Gallery of Art, ΟΥΑΣΙΓΚΤΟΝ).

00:26:29:00
Πλάνο από την πλούσια βιβλιοθήκη του ΔΟΜΗΝΙΚΟΥ ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΥ που διατηρούσε στο ΤΟΛΕΔΟ και τις σημειώσεις στα βιβλία του. Η αφηγήτρια αναφέρεται στην ελληνομάθεια του ζωγράφου.

00:27:14:00
Τα Κρατικά Αρχεία της ΒΕΝΕΤΙΑΣ. Η αφηγήτρια αναφέρεται στη διαδρομή του ΔΟΜΗΝΙΚΟΥ ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΥ, ο οποίος αρχικά είχε θεωρηθεί απαίδευτος καλλιτεχνικά, πριν ολοκληρωθεί μέσα από τη μαθητεία του με τον ΤΙΤΣΙΑΝΟ (TIZIANO). Αναφορά σε κρητικό νοταριακό έγγραφο του νοτάριου ΜΙΧΑΗΛ ΜΑΡΑ από το Νοταριακό Αρχείο του ΧΑΝΔΑΚΑ που φυλάσσεται στα Κρατικά Αρχεία της ΒΕΝΕΤΙΑΣ, που ανακαλύφθηκε από τον ιστοριοδίφη ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟ ΜΕΡΤΖΙΟ ΤΟ 1961. Πρόκειται για πωλητήριο σπιτιού με ημερομηνία 6 Ιουνίου 1566, στο οποίο υπογράφει ως μάρτυρας ο ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΣ («μαϊστρομένεγος Θεοτοκόπουλος σγουράφος»).

00:29:30:00
Νοταριακά κατάστιχα. Η αφηγήτρια αναφέρεται στην αρχειακή μαρτυρία που δημοσιεύθηκε από τη βυζαντινολόγο-ιστορικό της τέχνης ΜΑΡΙΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΥΔΑΚΗ το 1975: πρόκειται για την άδεια που δόθηκε στον ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟ («Ντομένγκο Θεοτοκόπουλο») στις 26 Δεκεμβρίου του 1566 να βγάλει σε λοτταρία ένα ζωγραφικό πίνακά του, που παρίστανε το Πάθος του Κυρίου, αφού πρώτα εκτιμηθεί η αξία του από εμπειρογνώμονες. Για αυτόν τον πίνακα εισέπραξε το σημαντικότατο τότε ποσό των 70 δουκάτων.

00:30:13:00
Ο πρώιμος πίνακας του ΔΟΜΗΝΙΚΟΥ ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΥ «Η Κοίμηση της Θεοτόκου», που ανακαλύφθηκε στην ΕΡΜΟΥΠΟΛΗ της ΣΥΡΟΥ, αποδεικνύει την κρητική περίοδο του μεγάλου δημιουργού, που αποτελεί για τους ερευνητές σημαντικό θέμα προς επίλυση.

00:30:48:00
Το Μουσείο Μπενάκη στην οδό Βασιλίσσης Σοφίας, όπου φυλάσσονται δύο έργα του ΔΟΜΗΝΙΚΟΥ ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΥ (φέρουν την υπογραφή «Χειρ Δομήνικου») της βυζαντινής περιόδου του ζωγράφου, που έχουν φιλοτεχνηθεί στην ΚΡΗΤΗ: η βενετικής τεχνοτροπίας «Προσκύνηση των μάγων» και η κρητική φορητή εικόνα του Ευαγγελιστή Λουκά που ζωγραφίζει την Παναγία, βυζαντινής τεχνοτροπίας εμπλουτισμένη με δυτικές λεπτομέρειες. Πλάνα στα δύο έργα του ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΥ.

00:33:49:00
Το Μουσείο Latharo Galtheano στη ΜΑΔΡΙΤΗ, όπου εκτίθεται το έργο του ΔΟΜΗΝΙΚΟΥ ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΥ «Η προσκύνηση των μάγων», που χρονολογείται στη δεκαετία του 1560. Η αφηγήτρια αναφέρεται στην επανάληψη της θεματολογίας στα έργα του ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΥ, που εξυπηρετούσε ανάγκες παραγγελιών και ταυτόχρονη εξάσκηση των εκφραστικών του μέσων. Αναφορά γίνεται και στη διαφοροποίηση του εν λόγω έργου σε σχέση με εκείνο αντίστοιχης θεματολογίας του Μουσείου Μπενάκη. Πλάνα και από άλλους πίνακες του ζωγράφου.

00:35:01:00
Η Πινακοθήκη Estense της ΜΟΔΕΝΑΣ της ΙΤΑΛΙΑΣ, στην οποία το 1936 ανακαλύφθηκε από τον ιστορικό της τέχνης ΡΟΔΟΛΦΟ ΠΑΛΟΥΚΙΝΙ ένα τρίπτυχο ενυπόγραφο («χειρ Δομήνικου») έργο του ΔΟΜΗΝΙΚΟΥ ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΥ, που καθιερώθηκε με τον τίτλο «Το τρίπτυχο της Μόδενας».

00:35:45:00
Το πρώιμο έργο του ΔΟΜΗΝΙΚΟΥ ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΥ «Το τρίπτυχο της Μόδενας» (Πινακοθήκη Estense, ΜΟΔΕΝΑ), που φέρει έξι παραστάσεις από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη. Στο έργο, σύμφωνα με τον ιστορικό της τέχνης ΡΟΔΟΛΦΟ ΠΑΛΟΥΚΙΝΙ, ο ζωγράφος τείνει να απομακρυνθεί από τη βυζαντινότροπη παράδοση και πλησιάζει την ιταλική ζωγραφική σχολή της εποχής. Αν και αφρόντιστο έργο, αποτελεί έναν ενδιάμεσο σταθμό μεταξύ της «Προσκύνησης των μάγων» του Μουσείου Μπενάκη και του μετέπειτα καθιερωμένου ύφους του ζωγράφου. Ο πίνακας αποδεικνύει ότι, πριν από την απομάκρυνσή του από τον ΧΑΝΔΑΚΑ, ο ζωγράφος είχε ήδη επεξεργαστεί καλλιτεχνικά τόσο τη βυζαντινή, όσο και την ιταλική παράδοση.

00:39:52:00
Κτήρια και μνημεία από τον ΧΑΝΔΑΚΑ της ΚΡΗΤΗΣ. Η αφηγήτρια αναφέρεται στον καθηγητή και διευθυντή του Ελληνικού Ινστιτούτου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών της ΒΕΝΕΤΙΑΣ ΝΙΚΟ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΗ και στην έρευνά του σχετικά με την απομάκρυνση του ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΥ από την ΚΡΗΤΗ και τον ερχομό του στην ΙΤΑΛΙΑ. Η τελευταία γνωστή μαρτυρία για την παρουσία του ΘΕΟΤΟΚΟΠΟΥΛΟΥ στην ΚΡΗΤΗ είναι, σύμφωνα με τον καθηγητή, η 26η Δεκεμβρίου του 1566 και η πρώτη γνώστη μαρτυρία παρουσίας του στη ΒΕΝΕΤΙΑ είναι η 18η Αυγούστου του 1568. Επομένως, εικάζεται ότι αναχώρησε για τη ΒΕΝΕΤΙΑ την άνοιξη του 1568, σε ηλικία 26-27 ετών.

00:41:03:00
Τίτλοι τέλους.