ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ «…ΑΠΟ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΩΣ ΤΙΣ ΜΕΡΕΣ ΜΑΣ…», Η

00:01:57:00
Εικονογραφήσεις της ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ και βυζαντινές αγιογραφίες. Ο ΜΑΡΙΟΣ ΠΛΩΡΙΤΗΣ μιλά για το Βυζάντιο και για τη σύνδεσή του με την κατάνυξη, τον ασκητισμό των μοναχών, την αυτοκρατορική πολυτέλεια και την μη πρόσληψη της έννοιας του «βυζαντινού θεάτρου».

00:03:02:00
Ο ΜΑΡΙΟΣ ΠΛΩΡΙΤΗΣ μιλά για το ανεδαφικό της κυριαρχούσας αντίληψης ότι δεν επιβίωναν θεάματα κατά τη βυζαντινή εποχή και για την απόδειξη ότι οι Βυζαντινοί τα λάτρευαν, αναφέροντας χαρακτηριστικά ότι τον 4ο αι. ο σοφιστής ΛΙΒΑΝΙΟΣ διαπίστωνε ότι «πολύς ο Διόνυσος παρ’ ημίν βακχεύειν».

00:03:33:00
Απεικονίσεις του ΙΩΑΝΝΗ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ, ο οποίος κατήγγελλε τους Βυζαντινούς ότι λάτρευαν τα θεάματα, και του αυτοκράτορα ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ, ο οποίος έκλεισε τα θέατρα και τους ιπποδρόμους, προκαλώντας λύπη και κατήφεια στους Βυζαντινούς, όπως αναφέρει ο ΜΑΡΙΟΣ ΠΛΩΡΙΤΗΣ. Επιλεγμένες βυζαντινές τοιχογραφίες που απεικονίζουν τη λύπη των Βυζαντινών.

00:04:18:00
Ο ΜΑΡΙΟΣ ΠΛΩΡΙΤΗΣ αναφέρεται στον ιστορικό του 10ου αι. ΛΕΟΝΤΑ ΤΟΝ ΔΙΑΚΟΝΟ, που παρατηρεί ότι οι Βυζαντινοί ήταν περισσότερο από τους άλλους ανθρώπους «φιλοθεάμονες», ως απόδειξη της επιβίωσης των θεαμάτων τη βυζαντινή εποχή.

00:04:36:00
Βυζαντινά ανάγλυφα, μετάλλια και απεικονίσεις, καθώς η ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΜΑΡΑΓΚΟΥ μιλά για την παρακμή του θεάτρου τον 4ο αι. μ. Χ. , για τη μη συγγραφή και αναπαράσταση θεατρικών έργων, τη μη οργάνωση σχετικών εορτών ώστε να τιμάται το θέατρο και την έλλειψη ενδιαφέροντος από τους Βυζαντινούς να παρακολουθήσουν θεάματα που ήταν γραμμένα σε γλώσσα και θεματολογία ξένα προς αυτούς.

00:05:21:00
Κλασικές αγγειογραφίες που εικονίζουν θεατρικές παραστάσεις και η ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΜΑΡΑΓΚΟΥ αναφέρεται σε αττικούς μονολόγους και σε παρουσιάσεις λυρικών μερών. Αναφέρεται στους ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗ, ΜΕΝΑΝΔΡΟ, ΠΛΑΥΤΟ και ΤΕΡΕΝΤΙΟ, που δεν είχαν απήχηση στο βυζαντινό κοινό που προτιμούσε «απλή» ψυχαγωγία, που εκμαίευε από το μίμο, τη μιμική κωμωδία, το μιμόδραμα και το μιμοθέατρο. Πορτραίτα των κωμωδιογράφων, ρωμαϊκές αναπαραστάσεις κωμωδιών και φιγούρες μικρογλυπτικής της ελληνιστικής περιόδου που εικονίζουν ηθοποιούς της αττικής κωμωδίας. Η αφηγήτρια αναφέρεται στο μίμο, είδος πανάρχαιο, καταγόμενο από τις πρωτόγονες τελετουργίες, που αποτέλεσε την πηγή της ελληνικής κωμωδίας και τραγωδίας.

00:06:36:00
Μικρογραφίες χειρογράφων που εικονίζουν αγρότες σε τελετές. Η ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΜΑΡΑΓΚΟΥ μιλά για τους αγρότες που έγραφαν αυτοσχέδια σκετς, που περιείχαν πληθώρα σκωμμάτων και χλευών, πιστεύοντας ότι η χρήση τους φέρνει καλή τύχη. Για το είδος των μίμων θα ασκήσουν δυσμενή κριτική οι λόγιοι της εποχής.

00:07:22:00
Ο ΜΑΡΙΟΣ ΠΛΩΡΙΤΗΣ μιλά για το μίμο, για τις αυτοσχέδιες παραστάσεις του και για την ελευθερία του να οργανώνει τα έμμετρα ή σε πεζό λόγο θεάματα που προσέφερε, με θέματα από την καθημερινή ζωή και τη μυθολογία. Στις παραστάσεις έπαιζαν και γυναίκες, που απόκτησαν επαγγελματική ιδιότητα, και δημιουργήθηκαν περιοδεύοντες θίασοι. Ρωμαϊκές παραστάσεις που εικονίζουν μίμους.

00:08:33:00
Ο ΑΝΔΡΕΑΣ ΒΛΑΧΟΚΥΡΙΑΚΟΣ μιλά για το θεατρικό είδος του μίμου και την επίδραση που άσκησε στην ελληνιστική και τη βυζαντινή εποχή. Ο μίμος επηρέασε τον ΠΛΑΤΩΝΑ στους «Διαλόγους» του και κατά την ελληνιστική εποχή γράφονταν πολλοί μίμοι από τους ΘΕΟΚΡΙΤΟ και ΗΡΩΝΔΑ, παράδοση που συνέχισαν οι Βυζαντινοί γραφείς του μιμοθεάτρου. Αγαλματίδια ηθοποιών μικρογλυπτικής της ελληνιστικής περιόδου και ανάγλυφο από την πρώιμη βυζαντινή εποχή.

00:09:11:00
Ο ΜΑΡΙΟΣ ΠΛΩΡΙΤΗΣ μιλά για τον ορκισμένο εχθρό του θεάτρου, ΙΩΑΝΝΗ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟ. Ο τελευταίος περιέγραφε-διεξοδικά πλην με περιφρονητικά λόγια-κάθε πτυχή της θεατρικής και εξωθεατρικής δράσης των ηθοποιών (υποκριτική, ντύσιμο, κίνηση, μέλος, διαβίωση και ισχυρή οικονομική επιφάνεια). Παρά την επικριτική για τους μίμους στάση του ιεράρχη, οι Βυζαντινοί λάτρευαν τους μίμους και τους προσέφεραν δώρα-λάτρευαν μάλιστα πολύ την εταίρα ΠΕΛΑΓΙΑ (την καλούμενη ΜΑΡΓΑΡΙΤΩ από τα μαργαριταρένια κοσμήματα που της προσέφεραν), που έπειτα ανακηρύχθηκε σε Αγία (Αγία ΠΕΛΑΓΙΑ), αγιογραφίες της οποίας βλέπουμε.

00:11:03:00
Ο ΜΑΡΙΟΣ ΠΛΩΡΙΤΗΣ αναφέρεται στους λόγιους που λάτρευαν τους μίμους («η της πόλεως χαρμονή» τους χαρακτήριζαν), στις παραστάσεις των οποίων λάμβαναν μέρος νομικοί και ρήτορες. Ο ΧΟΡΙΚΙΟΣ, σοφιστής και ρητοροδιδάσκαλος της εποχής του ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ έγραψε την «Απολογία των μίμων» περιγράφοντας τη ζωή τους. Πλάνα από γαλλική έκδοση του έργου του (Παρίσι, 1862).

00:11:31:00
Απεικονίσεις μίμων και παραστάσεών τους, καθώς ο ΜΑΡΙΟΣ ΠΛΩΡΙΤΗΣ μιλά για την αντιμετώπισή τους από την Εκκλησία, που πολεμούσε το θέατρο για διάφορους λόγους: πρώτον, για την αθυροστομία του. Μιλά για την ταύτιση του μίμου με τους όρους «πόρνος» και «πόρνη» και για τη διάσημη μιμάδα και κατοπινή αυτοκράτειρα ΘΕΟΔΩΡΑ, που, σύμφωνα με τις παρατηρήσεις του ιστορικού ΠΡΟΚΟΠΙΟΥ («Απόκρυφος Ιστορία»), ήταν εταίρα και επιδιδόταν σε ακολασίες, σχετικές απεικονίσεις της οποίας βλέπουμε.

00:12:35:00
Ο ΜΑΡΙΟΣ ΠΛΩΡΙΤΗΣ μιλά για το δεύτερο λόγο για τον οποίο πολεμήθηκε το θέατρο από την Εκκλησία, τη μνησικακία: θέατρα και ιππόδρομοι μετατράπηκαν κατά τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες σε τόπους μαρτυρίου των Χριστιανών και πολλοί μίμοι σάρκαζαν τις χριστιανικές τελετές. Η Εκκλησία δεν συγχώρησε ποτέ αυτές τις πράξεις, όσο και αν, όταν ο Χριστιανισμός έγινε επίσημη θρησκεία, επήλθε ο εκχριστιανισμός των μίμων και όσο και αν ορισμένοι έγιναν «μάρτυρές» της. Περιώνυμος ήταν ο μίμος ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ (σχετική απεικόνιση), που βαπτίστηκε Χριστιανός, μαρτύρησε και ανακηρύχθηκε σε «προστάτη των Ελλήνων ηθοποιών».

00:14:01:00
Ο ΜΑΡΙΟΣ ΠΛΩΡΙΤΗΣ αναφέρεται στον τρίτο λόγο για τον οποίο πολεμήθηκε το θέατρο από την Εκκλησία. Οι ιεράρχες εξέφραζαν τον ανταγωνισμό τους με το θέατρο, γιατί απέτρεπε τον κόσμο από τις εκκλησίες. Ο πολέμιος του θεάτρου μάλιστα ΙΩΑΝΝΗΣ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ αναφώνησε «αιρέτω η σκηνή» (κάτω η σκηνή). Απεικονίσεις των Πατέρων της Εκκλησίας.

00:15:25:00
Η ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΜΑΡΑΓΚΟΥ μιλά για την Πενθέκτη Οικουμενική Σύνοδο του 691 μ. Χ. , με την οποία «θεσμοθετήθηκε» το εκκλησιαστικό μένος προς το θέαμα, απαγορεύτηκαν οι θεατρικές παραστάσεις, οι θεατές των οποίων απειλούνταν με αφορισμό. Φαίνεται όμως ότι δεν εκτοπίστηκαν οι μίμοι και η λαϊκή τους εύνοια, παρ’ όλες τις στρατευμένες προσπάθειες της Εκκλησίας.

00:15:38:00
Τοιχογραφίες και ψηφιδωτά της βυζαντινής περιόδου, καθώς ο ΜΑΡΙΟΣ ΠΛΩΡΙΤΗΣ μιλά για την αντιφατική στάση που κράτησε η εκάστοτε αυτοκρατορική αυλή: από τη μία φρόντιζε την οργάνωση των σκηνικών θεαμάτων κι από την άλλη απαγόρευε από τους ηθοποιούς να είναι Χριστιανοί, τους στερούσε τα αστικά δικαιώματα και τους έκρινε ανίκανους για δικαιοπραξίες.

00:16:43:00
Εικονογραφήσεις θεατρικών παραστάσεων και μίμων. Ο ΜΑΡΙΟΣ ΠΛΩΡΙΤΗΣ μιλά για τις προσπάθειες των Ρωμαίων ηγεμόνων να αποπροσανατολίσουν τους υπηκόους τους από τα πραγματικά προβλήματα μέσω των θεαμάτων. Οι μίμοι απαντούσαν στο στρατευμένο αποπροσανατολισμό του κοινού με την ελευθερία «να σκώπτουν αφόβως» άρχοντες και ηγεμόνες και συχνά να τους σωφρονίζουν. Αναφέρεται επίσης ότι κατά τη βυζαντινή εποχή οι μίμοι συμμετείχαν σε ειδωλολατρικού τύπου τελετές (Βρουμάλια, Μαϊουμά).

00:19:13:00
Ο ΜΑΡΙΟΣ ΠΛΩΡΙΤΗΣ μιλά για τον προσεταιρισμό του θεάτρου από την Εκκλησία, βλέποντας ότι δεν μπορούσε να το ξεριζώσει λόγω του λαϊκού ερείσματός του. Αναφέρει ότι η Εκκλησία χρησιμοποίησε θεατρικά στοιχεία, προκειμένου να καταστήσει περισσότερο παραστατική τη Θεία Λειτουργία. Μελετητές υποστηρίζουν ότι ορισμένα θρησκευτικά έργα («Συμπόσιον των Δέκα Παρθένων» του Αγίου ΜΕΘΟΔΙΟΥ και «Θάλεια» του ΑΡΕΙΟΥ) είχαν θεατρικό προορισμό και μιμούνταν τους «Διαλόγους» του ΠΛΑΤΩΝΑ. Βυζαντινές τοιχογραφίες και ρωμαϊκά ψηφιδωτά.

00:20:12:00
Έκδοση της τραγωδίας «Ο Χριστός Πάσχων» (Αθήνα 1846), που αποδίδεται στον ΓΡΗΓΟΡΙΟ ΝΑΖΙΑΝΖΗΝΟ, αν και, σύμφωνα με τον ΜΑΡΙΟ ΠΛΩΡΙΤΗ, θεωρείται μεταγενέστερο. Πρόκειται για δάνειο από την αρχαία ελληνική δραματουργία, καθώς ο λόγιος συγγραφέας του αφηγείται τα Πάθη του Χριστού χρησιμοποιώντας στίχους από δράματα του ΕΥΡΙΠΙΔΗ. Η συρραφή αρχαίων κειμένων ήταν είδος δόκιμο στη βυζαντινή γραμματεία, πλην όμως όχι παραστάσιμο (οι δυσκολίες του αναδείχθηκαν στις δύο απόπειρές του να αποδοθεί σκηνικά από το Εθνικό Θέατρο [1964 και 1989]). Σελίδες από την έκδοση του έργου και φωτογραφικό υλικό από την παράσταση του Εθνικού Θεάτρου (1964) με την ΑΝΝΑ ΣΥΝΟΔΙΝΟΥ στο ρόλο της ΘΕΟΤΟΚΟΥ.

00:21:39:00
Ο ΑΝΔΡΕΑΣ ΒΛΑΧΟΚΥΡΙΑΚΟΣ αναφέρεται στην πιθανότητα αναπαράστασης μερών της Θείας Λειτουργίας από τους κληρικούς, μιλώντας ειδικά για την ανάληψη του Προφήτη ΗΛΙΑ, το επεισόδιο της Παλαιάς Διαθήκης με τους τρεις παίδας εν καμίνω και την Τελετή του Νιπτήρος της Μεγάλης Εβδομάδας. Βυζαντινές αναπαραστάσεις των εν λόγω θεμάτων.

00:22:25:00
Η ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΜΑΡΑΓΚΟΥ μιλά για έναν κώδικα του ΒΑΤΙΚΑΝΟΥ προερχόμενο από την ΚΥΠΡΟ, που ανακαλύφθηκε από τον ΣΠΥΡΙΔΩΝΑ ΛΑΜΠΡΟΥ το 1916. Πρόκειται για πόνημα δέκα επεισοδίων που αναφέρεται στα Πάθη του Χριστού (από την ανάσταση του ΛΑΖΑΡΟΥ μέχρι την ανάσταση του ΙΗΣΟΥ). Το αξιοσημείωτο του κειμένου είναι οι σκηνοθετικές οδηγίες για την παράσταση των επεισοδίων και για την εκλογή, διδασκαλία και σκηνική συμπεριφορά των ηθοποιών, αμφισβητείται όμως αν πρόκειται για πρωτότυπο βυζαντινό έργο ή μίμηση δυτικών προτύπων μετά την κατάκτηση της νήσου από τους Φράγκους. Βυζαντινές εικόνες και τοιχογραφίες με τα επεισόδια της Μεγάλης Εβδομάδας.

00:23:30:00
Ο ΜΑΡΙΟΣ ΠΛΩΡΙΤΗΣ συμπερασματικά μιλά για την επιβίωση του «λειτουργικού δράματος» στο Βυζάντιο, την αναπαράσταση, δηλαδή, από τους κληρικούς μερών της Θείας Λειτουργίας ή και των Παθών του Χριστού, στην πιο απλή του μορφή. Σε αντίθεση με τα δυτικά μυστήρια, που αναπαριστάνονταν από λαϊκούς έξω από τις εκκλησίες και αποτελούσαν το εξελιγμένο θρησκευτικό δράμα και από τα οποία προέκυψε το νεότερο θέατρο. Ο μόνος θεός πάντως που επέζησε στο Βυζάντιο ήταν ο ΔΙΟΝΥΣΟΣ, απεικονίσεις του οποίου βλέπουμε.

00:25:15:00
Τίτλοι τέλους.