ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΔΥΣΗ

00:01:20:00
Πλάνα της ΒΕΝΕΤΙΑΣ, της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας των Δόγηδων, και περιήγηση στα κανάλια της. Η πόλη λόγω της εξάρτησής από τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία είχε συγκεντρώσει στοιχεία της Ορθόδοξης Ανατολής και, παράλληλα, αποτελούσε σημαντικό κέντρο διακίνησης του ελεύθερου εμπορίου, ως σταυροδρόμι Ανατολής και Δύσης.

00:02:56:00
Πλάνο στο κωδωνοστάσιο του Ιερού Ναού του ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ (των Ελλήνων) της ΒΕΝΕΤΙΑΣ και σε επιγραφή “Parrocchia di S. Zaccaria-Ponte dei Greci” από την παροικία των Ελλήνων στη ΒΕΝΕΤΙΑ, όπου και βρίσκεται το σημερινό Ελληνικό ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ και ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ. Η εγκατάσταση των Ελλήνων στην ΙΤΑΛΙΑ ανάγεται στην περίοδο του Εξαρχάτου της ΡΑΒΕΝΝΑΣ. Πλάνα από την πόλη της ΡΑΒΕΝΝΑΣ και από ψηφιδωτά ναού.

00:03:52:00
Εξωτερική όψη του Ελληνικού ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ και ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ της ΒΕΝΕΤΙΑΣ, όπου παλαιότερα στεγαζόταν η ΦΛΑΓΓΙΝΕΙΟΣ ΣΧΟΛΗ.

00:04:11:00
Ο ΝΙΚΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΗΣ μιλά για το Ελληνικό ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ και ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ της ΒΕΝΕΤΙΑΣ, στο οποίο διατελεί διευθυντής και το οποίο αποτελεί τη «λογική κατάληξη» της συνύπαρξης του Ελληνισμού-βυζαντινού και νεότερου-και της Δύσης. Η ΒΕΝΕΤΙΑ, ιδρυμένη τον 6ο αιώνα από πρόσφυγες κυνηγημένους από βαρβαρικές επιδρομές, αμέσως συνδέθηκε με το Εξαρχάτο της ΡΑΒΕΝΝΑΣ, τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και τον αυτοκράτορα ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟ και αποτέλεσε, μαζί με τις ΚΑΤΩ ΙΤΑΛΙΑ και ΣΙΚΕΛΙΑ, ελληνική περιοχή που διατηρούσε στενές σχέσεις με το Βυζάντιο μέχρι την Δ’ Σταυροφορία, έχοντας δημιουργήσει μια ελληνική κοινότητα εμπόρων και ναυτικών. Παρεμβολή πλάνων από μνημεία της πόλης.

00:06:08:00
Ο ΝΙΚΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΗΣ μιλά για την εξέλιξη της ΒΕΝΕΤΙΑΣ μετά την Δ’ Σταυροφορία, οπότε επεκτάθηκε η αποικιακή της πολιτική, και για την πυκνότερη εκεί παρουσία των Ελλήνων (πρόσφυγες από το Βυζάντιο και πολίτες-υπήκοοι των αποικιών [ΚΡΗΤΗ, ΕΥΒΟΙΑ, τμήματα της ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ κ. ά.] στην Ανατολή). Πλάνα από μνημεία και χάρτες και περιήγηση στα κανάλια της ΒΕΝΕΤΙΑΣ.

00:07:21:00
Ο ΝΙΚΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΗΣ αναφέρεται στην ισχυρότατη παρουσία των Ελλήνων στη ΒΕΝΕΤΙΑ μετά την Άλωση της ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ, οπότε οι πρόσφυγες από τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία καταφθάνουν εκεί και έκτοτε γίνεται η δεύτερη πρωτεύουσα του νέου ελληνισμού. Οι εκεί εγκατεστημένοι Έλληνες αξίωσαν να συστήσουν την Κοινότητά τους διατηρώντας το ορθόδοξο δόγμα τους. Υπολογίζεται ότι τον 16ο αιώνα στη ΒΕΝΕΤΙΑ ήταν συγκεντρωμένοι περίπου 15. 000 Έλληνες (το 1/10 του συνολικού πληθυσμού της πόλης). Πλάνα σε πίνακες που εικονίζουν την οικονομική και κοινωνική ζωή της ΒΕΝΕΤΙΑΣ.

00:09:38:00
Πλάνο του κωδωνοστασίου του Ιερού Ναού του ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ στη ΒΕΝΕΤΙΑ. Ο ΝΙΚΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΗΣ μιλά για τον δυτικής τεχνοτροπίας ως προς την οικοδόμησή του ναό, που άρχισε να κτίζεται το 1539 και ολοκληρώθηκε το 1573 από τον Βενετό αρχιτέκτονα Lombardo, στην εικονογράφηση του οποίου εργάστηκαν οι σημαντικότεροι ζωγράφοι της λατινοκρατούμενης Ανατολής (μεταξύ άλλων ο ΜΙΧΑΗΛ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΣ). Πλάνα από το εσωτερικό του ναού και την εικονογράφησή του.

00:11:56:00
Πλάνα από την πλατεία του Αγίου Μάρκου της ΒΕΝΕΤΙΑΣ. Ο ΝΙΚΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΗΣ μιλά για τη μετοίκιση πολλών Κρητών μετά την άλωση της ΚΡΗΤΗΣ το 1669, οπότε και έφτασε στην πόλη ένα νέο κύμα προσφύγων, ενώ συνεχίστηκε απρόσκοπτα η καλή κοινωνική συμβίωση των Ελλήνων στη ΒΕΝΕΤΙΑ. Πλάνα σε σχέδιο που απεικονίζει σκηνές μαχών.

00:12:22:00
Πλάνα από την ελληνική παροικία της ΒΕΝΕΤΙΑΣ. Ένα από τα σημαντικά επιτεύγματα των Ελλήνων της ΒΕΝΕΤΙΑΣ του 16ου αιώνα ήταν η αποδοχή από το βενετικό κράτος της εγκατάστασης Ορθόδοξου Πατριάρχη στην εκεί Κοινότητα, με πρώτο τον εφημέριο του ναού του Αγίου Γεωργίου ΓΑΒΡΙΗΛ ΣΕΒΗΡΟ (1577), που είχε χειροτονηθεί Μητροπολίτης ΦΙΛΑΔΕΛΦΕΙΑΣ, προοριζόμενος για την ΚΡΗΤΗ, εγκατάσταση την οποία απαγόρευσαν οι Βενετοί. Έκτοτε και μέχρι τον 18ο αιώνα οι ηγέτες της Εληνορθόδοξης Κοινότητας της ΒΕΝΕΤΙΑΣ ήταν Μητροπολίτες ΦΙΛΑΔΕΛΦΕΙΑΣ. Πλάνα από εκτεθειμένο μουσειακό υλικό στο ΜΟΥΣΕΙΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ της ΒΕΝΕΤΙΑΣ και πορτραίτο του ΓΑΒΡΙΗΛ ΣΕΒΗΡΟΥ και διαδόχου του.

00:13:32:00
Ο ΝΙΚΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΗΣ μιλά για τον Κερκυραίο νομικό ΘΩΜΑ ΦΛΑΓΓΙΝΗ, που κληροδότησε την περιουσία του στην Ελληνική Κοινότητα της ΒΕΝΕΤΙΑΣ (1643, περίπου 150. 000 δουκάτα) και με αυτήν ανεγέρθη η ΦΛΑΓΓΙΝΕΙΟΣ ΣΧΟΛΗ για τη μόρφωση των Ελληνοπαίδων της ΒΕΝΕΤΙΑΣ (1685-1797, η οποία ξαναλειτούργησε τον 19ο αιώνα), στην οποία δίδαξαν και φοίτησαν σημαντικοί λόγιοι και η οποία στεγάζει το Ελληνικό ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ και ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ της ΒΕΝΕΤΙΑΣ. Πλάνο σε επιγραφή που αναφέρεται στον ΦΛΑΓΓΙΝΗ και σε πορτραίτο του και πλάνα από τους εσωτερικούς και εξωτερικούς χώρους του Ινστιτούτου, που στεγαζόταν παλαιότερα η Σχολή.

00:14:33:00
Ο αφηγητής ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΛΑΣ μιλά για το κίνημα του ΟΥΜΑΝΙΣΜΟΥ και για τη διακίνηση του βιβλίου τόσο στη ΒΕΝΕΤΙΑ, λόγω του ελεύθερου εμπορίου, όσο και στις άλλες ιταλικές πόλεις, όπου η έκδοση συγγραμμάτων εξαρτιόταν από τις διαθέσεις των πλουσίων. Η Άλωση της ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ αποτέλεσε το κομβικό σημείο ώστε να κατανοηθεί η σπουδαιότητα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, με σχετική αναφορά στα πρώτα τυπωμένα στη ΒΕΝΕΤΙΑ εκκλησιαστικά βιβλία που αυτή αντικατέστησε. Στην πόλη αναπτύσσεται έντονη εκδοτική και μεταφραστική δραστηριότητα και η ΒΕΝΕΤΙΑ γίνεται το πιο δραστήριο ευρωπαϊκό εκδοτικό κέντρο, στο οποίο έδρασαν οι πρώτοι Έλληνες λόγιοι που κατέφυγαν εκεί (ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΧΡΥΣΟΛΩΡΑΣ, ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΡΓΥΡΟΠΟΥΛΟΣ, ΜΑΡΚΟΣ ΜΟΥΣΟΥΡΟΣ, ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΧΑΛΚΟΚΟΝΔΥΛΗΣ, ΙΑΝΟΣ ΛΑΣΚΑΡΙΣ κ. ά.), που εργάστηκαν δίπλα στους Ιταλούς εκδότες-λογίους, όπως ο ΑΛΔΟΣ ΜΑΝΟΥΤΙΟΣ (ALDUS MANUTIUS). Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στον Κρητικό καλλιτέχνη-τυπογράφο ΖΑΧΑΡΙΑ ΚΑΛΛΙΕΡΓΗ που συνεργάστηκε με τους ΜΑΡΚΟ ΜΟΥΣΟΥΡΟ και ΝΙΚΟΛΑΟ ΒΛΑΣΤΟ εκδίδοντας τους αρχαίους Έλληνες κλασικούς και στον ΚΑΡΔΙΝΑΛΙΟ ΒΗΣΣΑΡΙΩΝΑ, ο οποίος διέθεσε 2. 000 ελληνικά χειρόγραφα βιβλία (1468), τα οποία αποτέλεσαν τον πυρήνα της ΜΑΡΚΙΑΝΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ. Πλάνα σε πίνακες και χαρακτικά που εικονίζουν τυπογραφεία και την εκδοτική παραγωγή και σε χάρτες. Πλάνα από συγγράμματα της αρχαίας ελληνικής παιδείας και εκκλησιαστικά βιβλία, από τυπογραφικά σήματα, από τους Έλληνες και Ιταλούς λογίους που αναφέρονται. Πλάνο από το αναγνωστήριο της ΜΑΡΚΙΑΝΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ.

00:18:37:00
Πλάνο από τα κανάλια της ΒΕΝΕΤΙΑΣ και από τα μνημεία της.

00:19:45:00
Ο ΝΙΚΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΗΣ μιλά για την πολυπληθή ελληνική παρουσία στη ΒΕΝΕΤΙΑ (το 80% των κατοίκων της ήταν ελληνόφωνοι), για την εκεί δραστηριότητά τους και για τη συνεισφορά των πλούσιων καρδιναλίων, που ώθησαν το ΒΑΤΙΚΑΝΟ να επιτρέψει την άσκηση της ορθόδοξης λατρείας από τους εκεί εγκατεστημένους Έλληνες και επομένως τη σύσταση της πρώτης Ελληνορθόδοξης Κοινότητας της ΒΕΝΕΤΙΑΣ (1498). Η Κοινότητα αποτελεί το πλέον μακρόβιο ελληνικό σωματείο της Διασποράς. Αναφέρεται επίσης στις φιλανθρωπικές ενέργειες της Κοινότητας (προικοδότηση απόρων Ελληνίδων, ταφή απόρων μελών, εξαγορά αιχμαλώτων) και τις πνευματικές και θρησκευτικές δραστηριότητές της (ανέδειξε πλήθος λογίων, ιερέων, δασκάλων και πνευματικών ανθρώπων). Πλάνα από το Ελληνικό ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ και ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ της ΒΕΝΕΤΙΑΣ, από το ναό τουΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ των Ελλήνων, από εκθέματα του Μουσείου Βυζαντινών Εικόνων, από πίνακες και χαρακτικά της εποχής που εικονίζουν τη ΒΕΝΕΤΙΑ, από μνημεία της πόλης, πορτραίτο του ΚΑΡΔΙΝΑΛΙΟΥ ΒΗΣΣΑΡΙΩΝΑ και άλλων λογίων.

00:22:25:00
Ο ΝΙΚΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΗΣ αναφέρεται στην παρακμή της Ελληνορθόδοξης Κοινότητας μετά την κατάλυση του βενετικού κράτους από τον ΝΑΠΟΛΕΟΝΤΑ (1797) και την αυστροουγγρική κατοχή και στην Επανάσταση του 1821, όταν πολλοί Έλληνες της ΒΕΝΕΤΙΑΣ έφυγαν από την πόλη σπεύδοντας στην ΕΛΛΑΔΑ για να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στον Αγώνα. Ο 19ος αιώνας ήταν αιώνας παρακμής για την Κοινότητα, αλλά ο 20ός, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, σημαδεύτηκε από τη Μορφωτική Συμφωνία ΕΛΛΑΔΑΣ και ΙΤΑΛΙΑΣ (1948), τη δωρεά της περιουσίας της Ελληνικής Κοινότητας στο ελληνικό κράτος (1953) και τη δημιουργία του ΕλληνικούΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ και ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ. Πλάνα της ΒΕΝΕΤΙΑΣ, από μνημεία της, από το εσωτερικό της Βιβλιοθήκης στο οποίο περιηγείται ο ΝΙΚΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΗΣ, από το χειρόγραφο του Μυθιστορήματος του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

00:24:31:00
Πλάνο από το εσωτερικό του Μουσείου Βυζαντινών Εικόνων της ΒΕΝΕΤΙΑΣ καθώς ο αφηγητής μιλάει για το Μουσείο και τις εικόνες-εκθέματά του που φιλοτεχνήθηκαν από σημαντικούς Κρήτες και Επτανήσιους ζωγράφους, όπως ΜΙΧΑΗΛ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟ, ΘΕΟΔΩΡΟ ΠΟΥΛΑΚΗ, ΓΕΩΡΓΙΟ ΚΛΟΤΖΑ κ. ά. Οι περισσότερες φορητές εικόνες της συλλογής του Μουσείου ανήκουν στην Ιταλοκρητική και Επτανησιακή ζωγραφική Σχολή και είναι ένα μείγμα βυζαντινής και αναγεννησιακής τεχνοτροπίας. Μεταξύ των εκθεμάτων του Μουσείου υπάρχουν και εκκλησιαστικά αντικείμενα (εκκλησιαστικά ενδύματα, ευαγγέλια κ. ά.), εικονογραφημένα χειρόγραφα, με κορυφαίο το Μυθιστόρημα του Μεγάλου Αλεξάνδρου (τέλη 13ου ή αρχές 14ου αιώνα), στο οποίο περιηγείται η κάμερα.

00:28:17:00
Ο ΝΙΚΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΗΣ εξηγεί τη συνεισφορά του Ελληνικού ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ και ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ της ΒΕΝΕΤΙΑΣ στον τομέα της παιδείας του ελληνισμού μέσω της φιλοξενίας Ελλήνων υποτρόφων, προκειμένου να εκπονηθούν οι διδακτορικές τους διατριβές, και αναφέρεται στις δυσκολίες που αυτό αντιμετωπίζει ευρισκόμενο στην καρδιά της Δύσης. Πρεσβεύει όμως ότι μπορεί και πρέπει να καταστεί «φυλάκιο του ελληνισμού». Πλάνα από τη Βιβλιοθήκη του Ινστιτούτου και από τη συλλογή των βιβλίων που διαθέτει.

00:30:22:00
Περιήγηση στα κανάλια της ΒΕΝΕΤΙΑΣ καθώς ο αφηγητής στον επίλογό του μιλά για τη μεταλαμπάδευση της «εθνικής αυτογνωσίας» στις ελληνικές παροικίες του εξωτερικού. Ο ρόλος μάλιστα της ελληνικής παροικίας της ΒΕΝΕΤΙΑΣ ήταν ιδιαίτερα σημαντικός, γιατί εκεί συγκεντρώθηκε και συνενώθηκε το ανατολικό και το δυτικό στοιχείο, προοικονομώντας «το όραμα της Ενωμένης Ευρώπης».

00:31:28:00
Τίτλοι τέλους.